«Хэлэ эхинһээнь зааха». Улаан-Үдэдэ сэсэрлигэй хүүгэдтэ буряад хэлэ заадаг эрхим хүмүүжүүлэгшэд шэлэгдээ

Улаан-Үдэ хотын 52 дугаар “Ая Ганга” хүүгэдэй сэсэрлигэй ахалагша хүмүүжүүлэгшэ Дарима Дашиева “Эрхим хүмүүжүүлэгшэ-2021” гэһэн буряад хэлээр заадаг багшанарай дунда мэргэжэлэй уласай урилдаанай илагша боложо гараа. Энэ жэл сэсэрлигэй хүүгэдтэ буряад хэлэ заадаг 39 багшанар аза талаанаа туршаһан байха юм. Хүүгэд эхинһээ хэлэндэ хэр һуража байнаб, хүмүүжүүлэгшэд ямар арга хэрэглһэн тухай материал Восток-Телеинформбэлдэбэ.

Октябриин 28-да буряад хэлэ хамгаалха ба хүгжөөхэ зорилготой «Эрхимхүмүүжүүлэгшэ» гэһэн уридаан үнгэржэ дүүрэбэ. Буряад хэлэ заадаг хүүгэдэй сэсэрлигүүдэй багшанар эндэ хабаадаа. “Танилсуулга”, “Буряад хэлэн болбсоролой эмхи зургаанда хүүгэдтэ”, “Буряад хэлэн хамтаараа хүүгэдтэ”гэһэн гурбан номинацида хүмүүжүүлэгшэд эрхимэй нэрэ зэргэдэ хүртэхын түлөө урилдаба. Урилдаан зайн аргаар үнгэрөө, тиимэһээ хабаадагшад хүүгэдтэй хүдэлжэ байһан видео бэшэлгэ хэхэ ёһотой байгаа.

Сэсэрлигэй хүүгэдтэ буряад хэлэ зааха шадабариияа танилсуулхаһаа гадна хүмүүжүүлэгшэд хэлэ үзэлгэдэ хүүгэдэй һонирхол түрүүлхэ ба тэдэнэй үүсхэл дэмжэхэ шадабари харуулха зорилготой байба. Тиигэжэ урилдаанай дүнгөөр Улаан-Үдэ хотын 52 дугаар “Ая Ганга” хүүгэдэй сэсэрлигэй ахалагша хүмүүжүүлэгшэ Дарима Дашиева эрхим хүмүүжүүлэгшын нэрэдэ хүртөө. Хоёрдохи һуури Улаан-Үдэ хотын 1 дүгээр “Номина” хүүгэдэй сэсэрлигэй хүмүүжүүлэгшэ ба гурбадахи һуурида Хурамхаан аймагай Барханай хүүгэдэй сэсэрлигэй хүмүүжүүлэгшэ Гэрэлма Базарова эзэлээ.

- Манай хүүгэдэй сэсэрлиг буряад хэлэ зааха талаар туршалгын талмай болодог. Тиимэһээ бидэ энэ урилдаанда оролсохо гэжэ шиидэһэн байнам, аза талаанаа туршаад үзэхэ гэжэ бодооб, - гэжэ илагша Дарима Дашиева хэлэнэ. – 2019 ондо энэ түсэл бэелүүлжэ эхилхэдэмнай айдаһатай шэнги байгаа һэн, юундэб гэхэдэ, хүүгэд хэлэ ойлгохогүй байгаа бшуу. Тиимэһээ бидэ элдэб арга зүй ба хандаса хэрэглэжэ, буряад хэлэ ойлгодог болохын тула туршаһан байнабди. Сэсэрлигэй наһанһаань бидэ түрэлхи хэлэнэй оршондо оруулха уялгатайбди. Тиигээл һаа, манай түрэлхи хэлэн бүтэн үлэхэ ба хүгжэхэ. Мүнөө дээрээ хүүгэд хэлэндээ зарим үгэнүүдые хэрэглэдэг болоо. Манай хүүгэдэй сэсэрлигтэ тиимэ оршон байгуулагдаа гэжэ харуулжа шадаабди, урилдаанда бидэнэй ажал үндэр сэгнэлтэ үгэһэндэнб баяртай байнаб.

“Ая ганга” сэсэрлигтэ буряад хэлэ бага бүлэгһөө – гурбан наһатай хүүгэдһөө заажа эхилнэбди. 38 хүүгэд дунда бүлэгтэ мүнөө ороод, үзэжэ байна, удаань тэдэнэр аха бүлэгтэ, тиигээд һургуулида бэлдэхэ бүлэгтэ шэлжэн орожо, буряад хэлээ саашань үзэхэ. Шүүгшэдэй түрүүлэгшэ БРИОП-ой хүүгэдэй педагогикын ба психологиин  тэнхимэй даагша иимэ сэгнэлтэ үгэнэ, булта хабаадагшад һайн дүн харуулаа ба буряад хэлэ заалгада һонирхолтой арга зүй хэрэглэнэ.

- Хүмүүжүүлэгшэдтэ энэ урилдаанда орохонь хүндэ байгаа, юундэб гэхэдэ, хүүгэдтэй хэшээл үнгэргэлгын видео бэшэлгэ хэхэ, энэнь баһал ондоо шадабари болоно ха юм, хэшээл үнгэргэжэ шадаха хэрэгтэй, шинии хэлэһэн юумэн дуулдаха ба хараатай байха ёһотой бшуу даа. Тиибэ яабашье, 39 хабаадагшад сооһоо 6 эрхимүүдые түгэсхэлэй шатада тодоруулжа гаргаабди. Хэсүүл байгаа ааб даа. Эмхидхэгдэһэн болбосоролой ажал ябуулга бүхэн – авторска ажал болоно, тэрэниие сэгнэхэнь хүндэшэг юм. Хүмүүжүүлэгшэд булта бэрхэнүүд байна, багахан салинтайшье һаа, тоног түхеэрэмжэ муутайшье һаа, гайхал түрүүлнэ, ажалдаа зохёохы аргаар хандажа, картоноор элдэб юумэ һанана, хүн бүхэндэнь өөрын гэһэн фишка байна. Жэшээнь, Барханай хүүгэдэй сэсэрлиг хүүгэд багша хоёрой хамтын ажал ябуулга һайханаар харуулаа: ой руу ошоо, горхоной эрьеэр ябаа, буряад хэлээр борбоосгой суглуулаа. Буряад хэлэлгэ хүгжөөхэ талаһаа болоо һаа, наадан аргаар хэшээл үнгэргэлгэ ехэ һайн хэшээл болоно. 52 дугаар хүүгэдэй сэсэрлигэй ахалагша хүмүүжүүлэгшэ Дарима Дашиева һайхан хэшээл харуулжа шадаа, тэрэ түрүү һуури эзэлээ. Ехэ тодорхой, гоё, харин эгээл шухалань гэхэдэ, мүнөө үеын сагай ба технологично хэгдээ, хүмүүжүүлэгшэ хүүгэдэй һонирхол хараадаа абана, тэдэнэй үүсхэл дээрэ үндэһэлнэ. Тиихэдэ “Номина” сэсрлигэй хүүгэдтэй хамта хүдэлхэнь ехэ һайшаагдаа. Тэдээндэ айлашан боложо үбгэдүүд ерээ ба тэдэндэ сай аяглаа, буузаар хүндэлөө юм, - гэжэ урилдаанай шүүгшэ хэлээ.

Тэрэнэй хэлэһэнэй ёһоор, шүүгшэд өөһэдөө хүүгэдэй сэсэрлигүүдтэ ошожо, болбосоролой ажал ябуулгыень хараа һаань һайн байгаа, видео бэшэлгээр сэгнэхэ гээшэ хэсүү. “Дутуу дутагдал байна, арга зүйн талаар дутуу, сэдьхэл зүйн-багшын талаһаа дутуу юумэнүүд харагдана. Зүгөөр тэрэ аймшагтай бэшэ, энээндэ һураха, һургаха хэрэгтэй. Манай тэнхим хүмүүжүүлэгшэдтэй хэдэн семинарнуудые үнргэжэ болоно, бидэндэ видео бэшэлгэнүүдынб байна, тэрэниие хаража байгаад, дутуу дундаа зүбшэн хэлэсхэбди”, - гэжэ Сономбал Содномов хэлээ.

Мүнөө дээрээ уласта гээд болбосоролой болон эрдэм ухаанай яаманай сайдай үүргэ дүүргэгшэ Наталья Сандаковагай хэлэһэнэй ёһоор, буряад хэлэнэй оршон байгуулха талаар ехэ ажал хэгдэнэ. Мүнөө дээрээ буряад хэлэнэй оршонтой болгохо талаар 179 туршалтын бүлэгүүд бии. Тэрэ бүлэгүүдтэ 4378 хүүгэд ябана. Сасуулжа хэлээ һаа, нёдондо жэл 164 бүлэгүүд байгаа. Бүлэгүүд олон болоно ба хэлэ үзэхэ дуратайшуулай нэмэнэ.

- Энэ сэсэрлигэй болбосоролой ажал ябуулагда хүмүүжүүлэгшэд ехэ шухала. Манай газар дэбисхэртэ байһан олон түрэлэй соёлдо хүүгэдэй һонирхол түрүүлхэ, буряад хэлэндэ дуратай болгохо ба һонирхолыень байлгажа шадаха зорилго эдэнэй ээм дээрэ ашагдана. Эгээл шухалань гэхэдэ, манай хүүгэд дуугаржа һураг, харин бидэ уласта буряад хэлэн байна гэжэ хэлэхэ аргатай байя, - гэжэ Наталья Сандакова хэлээ.

Мүнөөнэй технологиин туһаар буряад хэлэ зааха шиидхэбэри абтанхай. Уласай болбосоролой яаман энэ уридаанай дүнгөөр эгээл эдэбхитэй гурбан сэсэрлигүүдтэ тусхай бэлэгүүд - бурядаар дуугардаг рободуудые баряа. Мүнөө эдэ рободууд Барханай “Хараасгай” сэсэрлигтэ, “Номина” ба “Ая ганга” сэсэрлигүүдтэ буряад хэлэ заахадань туһалха.

- Энэ бэлэг ехэ удхатай. Буряадаар дуугардаг рободуудые манай сэсэрлигүүдтэ бэлэг баринабди. Рободуудые ондоо дуу болон онтохонуудые хөөрэжэ һургажа болохо. Энэнь сэсэрлигэй хүүгэдтэ рободуудай буряад хэлэ зааха түрүүшын туршалта болоно, - гэжэ болбсоролой ба эрдэм ухаанай яаманай сайдай үүргэ гүйсэдхэгшэ Наталья Сандакова хэлээ.

Сэсэрлигэй наһанай хүүгэдтэ рободууд буряад хэлэндэ үшөө ехэ һонирхол түрүүлхэ бэзэ гэжэ яаман найдана.

Мария Ванданова, «Восток-Телеинформ» МА

Заметили опечатку? Выделите ошибку и нажмите Ctrl+Enter.