Интервью

Татарстан Уласай жэшээ абамаар


17 ноября 2021 г., 15:09

Хотын һургуулинууд буряад хэлэ үзэлгэндэ ямар анхарал хандуулнаб? Буряад хэлэнэй багшанарай ажал хэр сэгнэгдэнэб? Татарстан Улас түрэл хэлэеэ үзэхэ ямар политика ябуулнаб? Эдэ бүгэдэ тухай Буряадай 29-дэхи гимназиин захирал Баир Аюржанаевич Донировтай хөөрэлдөөн.

-Баир Аюржанаевич, танай һуралсалай гуламтада буряад хэлэндэ хэды шэнээн анхарал табигданаб?

- Буряад хэлэнэй талаар асуудалнай мүнөө шухала болонхой. Манай һургуулида, гимназидамнай буряад хэлэнэй дүрбэн багша, мүн хоер һуралсалай талаар орлогшонууд багшалдаг. Нэгэдэхи ба хоердохи ангинуудта хоер-хоер класста буряад хэлэеэ түрэл хэлэн гээд үзэнэбди. Нүгөөдэ ангинуудта гүрэнэй хоердохи хэлэн гэһэн программаар үзэдэг юм.

79950007_104316627749970_1247966115800285184_n.jpg

-Буряад хэлэ үзэлгэндэ гэртэхин хэр хамһалсанаб? Һургуулида үзэһэнээ гэртээ ошоод мартанагүй гү?

- Мүнөө иигээд хараад, шэнжэлэл хэжэ байхада гэртэхинэй талаһаа багшанарта, үхибүүдтээ туһаламжа бага байна. Аба эжынь дундаа буряадаараа хөөрэлдөөд харин үхибүүдээрээ ородоор зугаална. Тэрэнь огто буруу. Һургуулида буряад хэлэнэй хэшээлнүүдтэ һайн үзэбэшье, һургуулиһаа гадуур тэрэ абаһан мэдэсэеэ бэхижүүлхэ хэрэгтэй ха юм даа. Мүнөө сагта һурагшад хэшээлһээ гараад өөһэд хоорондоо ород хэлэн дээрэ хөөрэлдэнэ гээшэ. Манай гимназида үхибүүдээ оруулхамнай, буряад хэлыень үзүүлхэмнай гэжэ гэртэхин ерэхэдэнь, хөөрэлдөө хэдэгэб. Үхибүүдээ үглөөгүүр ямар хэлэн дээрэ һэрюулдэгэбтэ гэжэ һурахадамни бодолгото болоод, ород хэлэн дээрэ гэжэ хэлэдэг. “Сына или доча вставай, опаздываем, зубы чисти, постель убери, одевайся, кушай” гэхэ мэтээр бултыень ородоор хэлэнэ ха юм. Һургуулиһаа ерэхэдэнь тон түрүүн “как день прошел, какие оценки, как дела” гэжэ асууна. Үхибүүгээ буряад хэлэндэнь оруулха гэжэ һанабал тон түрүүн өөрэһөө эхилхэ хэрэгтэй. Үхибүүнэй нюдэеэ нээхэтэй хамта гү, али уулзахадаа түрүүшын үгэ буряад байха еһотой.

Теэд мүнөө һургуулида муугаар буряад хэлэ багшална, даабари ехэ үгэнэ, олон даабарииень ойлгоногүйбди гэжэ байгаад гомдол баридаг ушарнууд олон. Өөһэдөө гэртэхин буряад хэлэеэ муу мэдэхэ байгаад, ном соохи бэшэлгэ ойлгоногүй ха юм даа. Үшөө нэгэ ушар болоһон байна. Баргажанһаа үхибүүгээ табадахи ангида оруулхам гэжэ абань асараад ерээ. Абатайнь буряадаар хөөрэлдэжэ, хүбүүнһээнь хэн гэжэ нэрэтэйбши гэжэ асуухадам, абаяа хараад ойлгоогүй шарай гаргаад байна. Хэдытэбши гэжэ асуубаб, харюу үгы. Иихэдээ яажа байнабши, харюусыш, буряадаар мэдэхэбшаалши гэжэ хэлэхэдэнь, урдаһаань “я не понял” гэжэ хүбүүниинь харюусаба. Гэртээ буряадаар хэлэхэдэм ойлгодог бэшэ аалши, эндэ ерээд мэдээгүйшэ болоод байнаш гэжэ хүбүүндээ хэлэхэдэнь, шинии буряадаар хандахада таамгайгаар тэрэ юбумэ хэнэ гэнэ гү даа гэжэ ойлгоод хэдэгэлби гээд хүбүүниинь харюусаба. Гэртэхин багашуулаа ойлгоно гэжэ һанаад ябадаг зон байна. 

-Буряад хэлэнэй багшанарай дутагдал үзэгдэнэгүй гү? Салингынь хэр һайн бэ?

- Буряад хэлэнэй багшанар хүсэндөө. Багшанар нэгэ анги хубаажа хэшээлээ үнгэргэдэг юм. 30 гаран багашуулда заажа үгэхэнь бэрхэтэй гээшэ. Тиимэһээ хубаажа багшалха хэрэг гаранхай. Салингынь талаар хэлэбэл, һүүлэй сагта салин ургаа, багшанарнай үнинэй ургаһан салин абаагүй һэмди гэжэ хөөрэлдэжэ байна. Хүдөө нютагуудта нэгэ һурагшын түлөө түлбэри болоходонь салингынь бага болонол даа. Хотын һургуулинуудта һурагшад олон байжа, салингынь һайн, тиибэшье ажалынь ехэ.

-Үхибүүдээ буряад хэлэндэнь һургаха гэһэн гэртэхин олон гү?

- Тиимэ гэртэхин олон даа. Теэд багашуулыень буряад хэлэ гүнзэгыгөөр шудалха ангида оруулхадаа шалгалта хэдэг гээшэбди. Сэхынь хэлэбэл хэлэ мэдэхэгүй үхибүүд үндыжэ байна. Директорэй урда харюусаха эгээн шухала асуудалнуудта харюуень сээжэлдээд ерэдэг юмэл даа. Ондоо юумэ һурахадашни аниргүй болошодог. Энэ байдал хоер талаһаа хараха болонобди. Нэгэдэхеэр, гэртэхин буряадаар мэдэхэгүй үхибүүдые асарна. Багашуулаа буряад хэлэтэй, буряад сэдьхэлтэй болгохо гэжэ бодолдо абтаад асарна гээшэ ааб даа. Хоердохеор, аба эжынь буряадууд байжа хэлэеэ мэдэхэгүй байгаад манай гимназида асаржа үгэхэдээ, үхибүүгым буряад хэлэндэ һургаха гэһэн найдалтайгаар асарна гээшэ. Үхибүүень абаагүй һаамнай, тэрэнь яагаад буряад хэлэнэй байдалда орохоб. Һүүлэй һүүлдэ багашуул зэмэтэй бэшэ ха юм даа. Томошуул, гэртэхин, байдал зэмэтэй.

-Байгша оной хабартаа Буряадһаа түлөөлэгшэд Татарстан Улас ошожо, тэндэ яагаад татар хэлэеэ шудалдаг бэ гэжэ хараһан байна. Танай гимназиһаа түлөөлэгшэ ошоо бэлэй. Юун гэжэ хараад ерээб?

- Татарстанай яагаад түрэл хэлэеэ шудалха хэрэгынь ехэ һонин байгаа. Тэдэнэй жэшээ абабал ехэ мүнгэн хэрэгтэй. Жэшээлхэдэ, гэртэхиндэ шэлэн абаха арга ехэ байна. Нэгэ микрорайондо хоер һургуули байна. Нэгэниинь татар хэлэн дээрэ бүхы хэшээлнүүд үнгэрнэ, нүгөөдэдэнь ород хэлэн дээрэ. Федеральна болбосорлолой программанууд, номууд дэбтэрнүүд татар хэлэнүүд дээрэ оршуулагданхай. Уран зуралгын хэшээлһээ эхилээд тоо бодолгын хэшээл болотор хуу татар хэлэн дээрэ заагдана.

Федеральна программын номуудые буряад хэлэн дээрэ оршуулха гээшэш гайтай, ехэ мүнгэн хэрэгтэй болохо. Мүнөө болоходо Улаан-Үдын томо һургуулинуудта, олон параллельтэй ангинуудта нэгэ хоерынь заатагуй буряад хэлэ гүнзэгыгөөр шудалха гэһэн даабари болбосоролой яаманһаа буунхай, бэелүүлжэ эхилэнхэй. Мүн тиихэдэ Буряадай Толгойлогшо Алексей Цыденовэй тогтоолоор хоердохи программаар буряад хэлэ шудалдаг һургуулинууд долоон хоногтоо заатагүй хоер час буряад хэлэндэ үгтэхэ еһотой гэжэ хэлэгдээ. Татарстанай жэшээ урдаа барижа, ерээдүй сагта тиимэ болгохо еһотойбди гэжэ буряадууд ябаагүй һаа байдалнай һайн тээшээ хубилхашгүй.

-Буряад хэлэеэ яагаад аршалха, хамгаалха, хүгжөөхэ ажал ябуулаа һаа дээрэб?

- Сэхынь хэлэбэл, бидэнэй ошоходо хэлэмнай шахардуу байдалда орохош даа. Юуб гэхэдэ, мүнөө гушаадтай, дүшөөдтэй гэр бүлын багашуул буряад хэлэеэ мэдэнэгүй. Гэртэхин багашуулдаа түрэл хэлэеэ дамжуулха һанал бодолдо абтанагүй. Үдэр бүриин ажабайдалай юрьеэн соо сүлөөгүйнүүд гүйлдээд орхигдоно. Һурагшад һургуулидаа, бага наһанай үхибүүд сэсэрлигтээ дундаа ородоор харилсадаг болоһониинь гайхалтай бэшэ. Бидэ гэртээ отхон хүбүүгээ буряадаар хугаалуулха гэжэ нэгэ үдэр ганса буряадаар хөөрэлдэхэ гэжэ шиидээбди. Гэртэмнай аалин болошоо, үлүү юумэ зугаалхаяаш болигдоо. Тиибэшье ород хэлэн дээрэ орохо баатайш. Тиихэдэнь мүнгэтэ болгоео гэжэ хэлсээд, нэгэ ород үгэ табан түхэригтэ болоо. Нэгэ үдэрэй һүүлээр бишье, нүэрнишье 500-600 түхэриг гаргажа хамтын кассада хэбэбди. Томо багашуулнай ехэ зугаалаагүй хадаа 300 түэригүүдые үгөө. Харин отхон хүбүүмнай өөрын суглуулдаг копилкын мүнгэ бултыень асаржа үгөөд, урид хэлэгдэхэ ород үгэнүүдэй түлөө үгэнэб гэжэ хэлээ.

Арбан нгэдэхи ангияа түгэсэжэ байһан һурагшадта дунда һургуулияа дүүргэбэб гэһэн үнэмшэлгэеэ абахаяа ерэхэдээ намда нэгэ һайхан үреэл, нэгэ дуу буряад хэлэн дээрэ сээжэлдэт хэлэхэт гэжэ даабари үгэдэгэб. Зариман хэлэхэ, зариман шадахагүй. Гимназияа дүүргээд булта баруун зүг тээшэ тэгүүлдэг гээшэт. Тэндэтнай элдэбын яһанай уладууд танда дайралдаха. Бусад яһатан хэлэеэ мэдэхэ, харин таанад хэлэеэ мэдэхэгүйт. Ганса шарайтнай байха. Хэлэ мэдээгүй зон ямар яһатанби гэжэ өөрыгөө нэрлэхэ байнабта? Тэрэ сээжэлдэһэн һайхан үреэлээ, нэгэ дуугаа шэнэ нүхэд соогоо дуулажа хэлэбэлтнай ехэ хүндэлүүлхэт, ондоогоор таниие харадаг, хөөрэлдэдэг болохо гэжэ үргэн харгыда гарахаяа байһан шабинартаа хэлэдэгэлби даа. Гэртэхиндэнш хэлэжэл байгшаб, ямар хашартай болоһон директор гээшэб гэжэ һанаһан зон байха.  Сүлөө саг оложо хөөрэлдэһэндэтнай баярые хүргэнэб.

Харнайн хүбүүн.

Заметили опечатку? Выделите ошибку и нажмите Ctrl+Enter.

Фото: http://russianstock.ru/, Фэйсбук Донирова

Поделиться
Поделиться
Отправить
Поделиться
Поделиться
Поделиться
Отправить
Поделиться

Комментарии к новости

В связи с ужесточением требований, связанных со сбором и хранением персональных данных, мы отказались от размещения комментариев на нашем сайте. Если вы желаете высказаться по тому или иному информационному поводу, предлагаем сделать репост публикации в любую сеть и оставить там свой комментарий на личной странице. Сбор персональных данных на этом сайте не осуществляется.

Другие интервью

27 марта 2024 г.

«Душа дерева»: в Бурятии владелица семейной мастерской по дереву рассказала о своей работе

Семейная мастерская «Lazer 03» занимается лазерной резкой по дереву. Создает сувениры, изделия из дерева под заказ, именные линейки, деревянные часы, фоторамки, копилки и многое другое. Владелица семейной мастерской Елена Меркель рассказала в интервью Восток-Телеинформо своей работе, о том, сложно ли работать с деревом и есть ли у него душа.

29 ноября 2023 г.

«Самое главное в бизнесе – это люди»: В Бурятии владелец магазина автозапчастей рассказал о своей работе

В Бурятии владелец магазина автозапчастей «Автомир» рассказал о своей работе, 33-летний предприниматель Кирилл Пашинский открыл свою торговую точку в селе Петропавловка около 14 лет назад. О специфике своей работы, о работе СТО и рынке автозапчастей, а также о господдержке он рассказал в интервью Восток-Телеинформ.

15 ноября 2023 г.

«Матрешки, скалки и волчки»: В Бурятии художница делает удивительные сувениры из дерева

Художница Ирина Акинфеева из Улан-Удэ в своей мастерской «Чудодел» создает расписные сувениры из березы и липы. Работы разлетелись по всему миру и хранятся в семьях из Китая, Австралии, Канады. В интервью Восток-Телеинформ художница рассказала, как любовь к рисованию превратила в бизнес и зачем восстанавливает старинные игрушки.

2 октября 2023 г.

Банк России: Бизнес Бурятии помогает нам лучше понять ситуацию в экономике республики

Банк России провел встречу с бизнесом и властями Бурятии. темой встречи стало повышение ключевой ставки до 13% - компании пытались понять, чего ждать дальше. Зачем Банк России встречается с бизнесом, что происходит с инфляционными ожиданиями и как на инфляцию могут влиять предприятия республики – в интервью с первым заместителем начальника Сибирского ГУ Банка России Мариной Асаралиевой.

1 октября 2023 г.

Депутат Народного Хурала Бурятии Анатолий Дымчиков: Земляки помогают мне сохранить рабочий настрой

Новый седьмой созыв Народного Хурала Бурятии провел сегодня, 25 сентября, первую установочную сессию. Депутаты выбрали спикера, вице-спикеров, председателей комитетов и определили составы комитетов. В один из комитетов вошел новичок в парламенте Бурятии, депутат от 29 одномандатного округа Анатолий Дымчиков. О впечатлениях от первой сессии и планах он рассказал в интервью ИА «Восток-Телеинформ».

Лента новостей
28.03.2024

Глава Бурятии поблагодарил семью Матхановых за передачу собственности городу

20:29

В Улан-Удэ запустят один автобус по маршруту №82

18:24

«Городские маршруты» станут на 100% муниципальными

18:22

Команда «ТимлюйЦемента» отличилась на конкурсе «Территория профессионалов»

18:16

Улан-удэнец украл со скамейки телефон, но его нашли

18:02

Бурятия выделит еще 4 миллиона на ремонт школы после обстрела в ДНР

17:38

В Бурятии закрыли еще одну ледовую переправу

17:32

Спорт-опрос ВТБ: дальневосточники выбирают регулярные силовые тренировки и фитнес

16:54

В селе Бурятии неизвестные сломали общественный туалет

16:52

Аналитика МТС: 28% сотрудников сливают рабочие логины и пароли в фишинговых рассылках

16:43

Житель Бурятии отправится в колонию за кражу сумки из подъезда

16:35

Жительница Бурятии едва не убила сожителя, его спасли очевидцы

16:23

В Улан-Удэ проверяют работу пожарных гидрантов

16:17

Путин присвоил 75-й бригаде из Улан-Удэ почетное наименование «гвардейская»

15:58

Сессия Народного Хурала: В бюджете Бурятии предусмотрели дополнительные деньги на переселение из аварийного жилья

15:32

Вспышка ротавирусной инфекции произошла в детском саду Бурятии

15:28

В Бурятии девушка обокрала приютившую ее пенсионерку

14:37

В Улан-Удэ чемпион мира показал мастер-класс каратистам

14:33

В Бурятии подросток попросил у мужчины телефон для звонка и перевел себе его деньги

13:57

Почти 5 тысяч семей Бурятии потратили маткапитал на улучшение жилищных условий

13:54

Актер из Улан-Удэ сыграл в новом комедийном сериале ТНТ

13:16

В Улан-Удэ изменится расписание на маршруте №2

13:06

Родные погибших участников СВО: Установка этого памятника для нас имеет очень большое значение

13:00

В Бурятии многодетная мать из-за ревности до смерти избила подругу

12:53

Народный Хурал Бурятии установил порядок создания участковых комиссий в удаленных воинских частях

12:52

Более полумиллиона клиентов «Открытия» перевели свои сбережения в ВТБ

12:49

Народный Хурал Бурятии принял законопроект об отмене прямых выборов мэра

12:43

Игорь Шутенков: потребность в Мемориале участникам СВО в Улан-Удэ назрела

11:57

Река Селенга подступает к домам в поселке Сотниково в Улан-Удэ

11:31

В Улан-Удэ инвалид первой группы добился перерасчета за теплоэнергию

11:14

Житель Бурятии лишился «Жигулей» из-за пьяной езды

11:08

Сессия в Народном Хурале Бурятии началась с минуты молчания

11:07

Жителя Бурятии приговорили к 3 годам исправительной колонии за хранение наркотиков

11:05

Внеочередная сессия проходит в Народном Хурале Бурятии

11:01

ВТБ внедряет ИТ-инструмент для бесшовной миграции клиентов из банка «Открытие»

10:50

В колонии № 2 сегодня день открытых дверей

09:41

В Бурятии работнику лесхоза выдали зарплату после вмешательства прокуратуры

09:23

С улиц Улан-Удэ вывозят рассыпанный за зиму песок

09:13

В Закаменском районе запустили временный мост

08:57

Кяхтинский район Бурятии готов к пожароопасному сезону

08:49

Первая партия гуманитарной помощи из Бурятии доставлена в Монголию

08:46

Краткий зурхай на сегодня от настоятеля Курумканского дацана Гандан Ше Дувлин

06:00

27.03.2024

В Бурятии поезд насмерть сбил женщину

21:42

В Монголии прошли В2В встречи предпринимателей из бизнес-миссии из Бурятии

21:25

В Улан-Удэ реализуют 15 социальных проектов молодежи

20:04

В Бурятии выросло производство мебели, одежды, продуктов и компьютеров

19:07

В Бурятии маркирована половина сельхозживотных

18:30

В Улан-Удэ студент украл из чужих машин магнитолу, электрошокер и фонарь

18:00

Буйного улан-удэнца арестовали на 5 суток за неповиновение полицейским

17:39

В Улан-Удэ приступили к реализации мастер-плана

17:32

В Бурятии пожарный-парашютист едва не погиб из-за сильного ветра

17:02

Погода завтра снова не порадует жителей Бурятии

16:33

Пожарные Бурятии спасли из горящего гаража автомобиль и трактор

16:19

В Улан-Удэ двух подростков обнаружили ночью в компьютерном клубе

15:50

Два ВУЗа из Бурятии представили проекты по развитию экономики республики

15:48

Группа ВТБ заработала 61,3 млрд рублей за первые два месяца 2024 года

15:34

В Бурятии пожарные отрабатывают прыжки с парашютом

15:23

Бойцы СВО из Якутии научились лепить буузы

15:10

В пригороде Улан-Удэ разбился парашютист

14:59

В Бурятии фермер купил за 700 тысяч рублей быков, но животных не получил

14:26



пїЅпїЅпїЅпїЅпїЅпїЅпїЅ Orphus